Een hobbelige weg langs vier windstreken

Sinds kort trainen we bij Stichting School & Veiligheid docententeams op scholen met een christelijk-orthodox profiel in het ruimte kunnen geven aan gender- en seksuele diversiteit. Vanuit de samenleving wordt wel eens met een schuin oog naar deze scholen gekeken met de gedachte: ‘Goed zo. Hoog tijd dat ze ermee bezig gaan.’ Maar daar denk ik toch wat anders over.

Ik ken reformatorische en gereformeerde scholen die, sterk door waarden gedreven, het hart op de goede plek hebben voor de veiligheid van hun leerlingen. Net als veel andere scholen bewandelen ze een weg om daarin beter te worden. Een ‘hobbelige’ weg waarbij scholen te maken krijgen met de ‘vier windstreken’ maar die ook leidt naar drie goede bestemmingen. Daarover meer in deze blog.

Openhartigheid en tal van vragen

Tijdens de gesprekken die we voeren met de teams delen docenten vaak openhartig met elkaar waar ze tegenaan lopen. Er leven tal van vragen.

Hoe breek ik de muren om mezelf en de leerling heen af?
Ik durf het gesprek niet meer aan sinds een leerling van mij zelfmoord heeft gepleegd.
Ik zie een ventje afzwakken van vrolijk naar verdrietig. Wat zeg ik om hem te bereiken?
Ik zie veel kinderen bezig zijn met gender, hoe begeleid ik ze?
Mijn leerlingen weten niet hoe ze over deze onderwerpen moeten praten en ik ook niet.
Het valt me op dat leerlingen gezien willen worden door hoe ze zich kleden. Maar zien wij dat wel?

Het raakt mij tijdens deze gesprekken steeds opnieuw dat achter het gedrag van deze jonge mensen fundamentele behoeften schuilgaan. Ook al is het soms irritant groepsgedrag. En ik moet de eerste leraar nog tegenkomen die het niet wil: de verbinding van de groep aangaan door de onderliggende behoeften van leerlingen aan te spreken.

Een hobbelige weg

Praat er over, wordt er alsmaar gezegd. Ook ik maak mezelf schuldig aan dat mantra. Maar wie zei dat dit makkelijk is? Wanneer het gaat om onderwerpen die levens raken – zeker wanneer ze knellen in de knop – is de weg die scholen lopen hobbelig. Tijdens de training geven we uitleg aan scholen over hoe ze de vier windstreken waarmee ze te maken krijgen, kunnen hanteren.

Vier windstreken

De eerste windstreek is dat je als docent de democratische waarden van onze samenleving vertegenwoordigt. Je hebt een publieke functie. Je draagt uit wat we met elkaar afgesproken hebben in hoe we met elkaar omgaan.
De tweede is dat je je als werknemer committeert aan de visie van je werkgever, de school. Ook wanneer die door geloof geïnspireerd is.
De derde is dat je voor de klas authentiek en geloofwaardig overkomt. Je bent transparant over je eigen waarden en normen.
De laatste windstreek gaat erover dat je pedagogisch handelt. Je draagt zorg voor de behoeften van je leerlingen met het oog op hun volwassenheid.

Alle scholen hebben met de windstreken te maken. Als leraar moet je tussen al die rukwinden door je een weg zien te banen. Het zal met vallen en opstaan gaan.

Scholen met een orthodoxe inslag hebben misschien het voordeel dat ze zich sneller van alle vier de windstreken bewust kunnen worden. En dat helpt. Voor alle scholen geldt dat deze hobbelige weg uiteindelijk naar drie goede dingen leidt.

1. Zonder waardeoordeel verhalen ophalen

Het eerste is dat je tijdens een lastig gesprek in de klas verder komt wanneer je de spanning tussen alle vier de windstreken bewust benut. Wel vraagt dit tot op zekere hoogte om je waardeoordelen los te laten. Ikzelf leerde hier ook weer van. Ik realiseerde me dat ik moralistisch kon worden als het ging over de wetten van ons land voor lhbti-mensen. Of over het recht van leerlingen die willen dat leraren non-binair spreken. En daardoor niet meer in de spanning ging staan van de vier windstreken. Moralistisch word je wanneer je doet alsof een andere windrichting er niet meer mag zijn. Leraren zeiden na afloop van de training tegen me: ‘Ik weet nu hoe ik zonder een waardeoordeel ervaringen en verhalen in de klas kan ophalen.’

2. Geen moraalridder, wel begrenzen én uitnodigen

Het tweede is dat moraal een rol kan blijven spelen. Vanuit je publieke functie en ook als werknemer van de school. Je begrenst op grond van de wetten van ons land of de normen en waarden van de school. En niet, zoals we zelf zo snel geneigd zijn om te doen, vanuit een verscholen waardeoordeel: Waarom vind je dit? Of door meteen voor de buitengesloten leerling op te komen door middel van de vraag: Kun je je in haar of hem verplaatsen? Dat laatste is vaak een stap te snel. Als jongere kun je je pas leren te verplaatsen in de ander wanneer je eerst zelf ruimte hebt ervaren. Leerkrachten mogen die ruimte geven, de school is een oefensamenleving.

3. Je leerlingen het gevoel geven dat je ze ziet

Het derde goede nieuws is dat je kunt leren om zo met leerlingen in gesprek te zijn, dat ze voelen dat je hen als volwaardig mens ziet. Toenemend ervaren leraren dat leerlingen zich uiten volgens een stukje identiteit dat ze zelf op dat moment belangrijk vinden. Dat kan polariseren in de klas of op school. Zo vinden ze van alles van elkaar zonder elkaar echt te leren kennen. Als leraar heb je de pedagogische kans om toekomstige burgers toe te rusten om zich beter met elkaar te verbinden.

Dat kun je doen door je ervan bewust te worden dat het gaat om wie leerlingen bij jou kunnen zijn. Dat is belangrijker dan wat jij wel of niet kunt met ‘al dat gendernieuws’. Je kunt het doen door ook in het klassengesprek te laten merken dat je de hele mens wilt zien.

Door ruimte te creëren voor het goede nieuws van de windstreken, kun je nog steeds iets overdragen van jouw waarden en de visie van de school. Je kunt je nog steeds zeggen ‘dit vind ik’ of ‘dit vindt de school’. Sterker nog, dat wordt daarmee zelfs geloofwaardiger.

Trainingen Stil Verdriet en Dialoog onder Druk

Het project Stil Verdriet maakt seksuele diversiteit op een passende en veilige wijze zichtbaar en bespreekbaar binnen het (orthodox-)christelijk onderwijs. Binnen het project werken Stichting School & Veiligheid, Theater AanZ en Homo in de Klas samen.
De training Dialoog onder Druk van Stichting School & Veiligheid ondersteunt docenten en hun collega’s bij het bespreken van moeilijke en gevoelige onderwerpen. De training wordt ook gegeven rond het thema gender- en seksuele diversiteit.

Verder lezen

‘Juist hier moet ruimte zijn voor diversiteit’. Artikel in onderwijsblad VanTwaalftotAchttien over diversiteit op een Christelijke school voor voortgezet onderwijs.