Theater raakt

“Ik weet niet precies waarom, maar het raakte me zo erg… ik kan het niet uitleggen…”

“Het stuk dat je gewoon jezelf kan zijn, vond ik heel mooi en raakte mij erg van binnen. Ik vond de hele voorstelling goed in elkaar gezet en ik zat er helemaal in!”

Theater is stom

Dit is een greep uit de reacties die onze acteurs na het spelen van de theatervoorstelling LUCY kregen van hun publiek. Leerlingen en studenten die misschien buiten de schoolmuren niet in aanraking komen met theater. Publiek dat bij binnenkomst geregeld met tegenzin plaatsneemt want “theater is stom”. Publiek dat na de eerste tien minuten bijna altijd gegrepen wordt door wat zich voor hun ogen afspeelt. Acteurs die hen aankijken en kwetsbaar zijn. Acteurs die een worsteling vertolken die voor iedereen herkenbaar is.

Het vormt ons, maakt en verbindt ons en troost ons

Toen ik de vraag kreeg om dit blog te schrijven in het kader van de Internationale Dag van het Theater moest ik enigszins beschaamd toegeven dat ik deze dag niet kende. Ik, die al ruim negen jaar voor Theater AanZ werk, zelf graag naar voorstellingen ga en zoveel mogelijk vakliteratuur bijhoud. Na wat online speurwerk las ik dat er in Nederland eigenlijk niet veel aandacht is voor deze dag. En dat terwijl wij, als samenleving, elke dag van het jaar wel een Dag van het Theater kunnen gebruiken. Dit is namelijk wat de organisatie achter deze dag er over zegt:

This day is a celebration for those who can see the value and importance of the art form “theatre”, and acts as a wake-up-call for governments, politicians and institutions which have not yet recognised its value to the people and to the individual and have not yet realised its potential for economic growth. (World Theatreday.org)

Wat mijn culturele hart sneller doet kloppen, zijn de woorden ‘celebration’, ‘importance’ ,‘theatre’ en ‘value to the people’ in één en dezelfde zin. En de koppeling die gelegd wordt tussen het potentieel van theater en onze maatschappij. Het vormt ons, maakt en verbindt ons en troost ons.

Theater geeft mensen een stem

Een bijdrage leveren aan mijn omgeving is voor mij altijd een belangrijke motivatie geweest in mijn werk. Deze motivatie mag ik dan ook dagelijks inzetten voor Theater AanZ. We maken sociaal-artistiek theater. Met prachtige theatervoorstellingen willen we een stem geven aan vooral jonge mensen voor wie liefde en erkenning niet vanzelfsprekend zijn. Onze voorstellingen gaan over mensen die worstelen met hun identiteit, op zoek naar de vrijheid om zichzelf te zijn.

Theater vermindert vooroordelen

Gelukkig sta ik niet alleen in de opvatting dat je met krachtig theater mensen een stem kan geven. Met enige regelmaat werken mijn collega’s en ik mee aan onderzoeken. Van Movisie bijvoorbeeld die een onderzoek publiceerde over het verminderen van vooroordelen door theater. Toch wordt theater dan vaak als ‘middel’ beschouwd. Ik snap dat. Maar de makers achter onze voorstellingen zijn daar echt niet mee bezig als zij de voorstellingen ontwikkelen. Zij willen gewoon de allermooiste voorstellingen maken voor het publiek die dat verdient!

Onwennig, onderuitgezakt en lachstuipen

Terug naar dat publiek. Leerlingen en studenten uit het po, vo, mbo en hbo. Overal door Nederland treffen we hen. En vrijwel overal zien we hetzelfde gebeuren. Ik neem je even mee naar de voorstelling LUCY die we onlangs speelden voor ROC studenten. Ze komen binnen, zoeken hun stoel en nemen plaats. Onwennig, ietwat nerveus, afwachtend. In de tien minuten die dan volgen worden ze meegenomen van puur ongemak, via ongeloof naar stiekem zeer geïnteresseerd zijn.

Ik zat erbij. En omdat ik de voorstelling natuurlijk al ken, is mijn persoonlijke voorstelling vooral het publiek. Tijdens het verloop van de voorstelling zag ik de leerlingen letterlijk ontdooien. Ze kwamen achter hun mondkapje of sjaal vandaan, gingen van een onderuitgezakte houding toch op het puntje van hun stoel zitten. Soms een lachstuip van pure zenuwen. Soms mompelend over wat ze zien. Soms uit ongemak klieren met diegene die naast hen zit.

Ik denk weleens: gaat dit zo wel goed met het nagesprek? Hoe gaan ze reageren? Komt er zo wel een gesprek op gang?

Ook hier kwam na het applaus meteen het gesprek los. En hoe! Reacties op wat ze gezien hadden, het delen van hun eigen ervaringen, vragen stellen over de personage en ook persoonlijke vragen (ja, dat mag ook) aan onze acteurs.

Leerlingen verlaten de zaal anders

Soms verbaas ik me over de reacties en de betrokkenheid van de leerlingen die tijdens de voorstelling er schijnbaar alles aan deden om de voorstelling stom te vinden, maar elke seconde mee hebben gekregen. Juist zij leveren vaak de mooiste inzichten en persoonlijke reacties. Na al die tijd bij Theater AanZ betrokken te zijn, betrap ik mezelf er nog steeds op te oordelen op wat ik zie. Daarmee ga je vrijwel altijd de fout in. Ik weet tenslotte niet wat er in de ander omgaat, hoe die kijkt en wat die ervaart.

En dat is meteen ook precies de reden waarom ik theater voor mensen, jonge mensen in het bijzonder, zo belangrijk vind. Je verlaat de zaal anders dan hoe je binnen bent gekomen. Je ziet letterlijk en figuurlijk nieuwe beelden, hoort over andere ideeën, je leert ervan. Prima om dat dan ook als middel te zien. Maar dan wel als het allermooiste middel dat er is!

---

• Theater AanZ (website)
• Theater als middel om vooroordelen te verminderen (Movisie, 2021)
• Theater & School. Ruimte voor gender- en seksuele diversiteit. (artikel Gendi, 2022)